Joni Zwart is cultuurmaker. Samen met Stella van Lieshout voert zij gesprekken met Beverwijkse gemeenteraadsleden om hen te informeren over Cultuurmakers IJmond. In deze ingezonden brief reflecteert Joni op de gesprekken en roept zij haar mede-cultuurmakers op tot actie.

Beste cultuurmakers,

In het coalitieakkoord 2021-2025 staat onder ‘cultuur en creatieve industrie’: ‘Cultuur is van wezenlijk belang voor onze samenleving en een investering in onze maatschappij: de verbindende, inspirerende en prikkelende kracht van kunst en cultuur brengt mensen bij elkaar, daagt uit en biedt nieuwe perspectieven.’

Van wezenlijk belang voor onze samenleving en een investering in onze maatschappij.

Dat inzicht wordt, blijkens de gesprekken die ik recent heb mogen voeren met Beverwijkse raadsleden, nog niet breed gedeeld in deze IJmondgemeente. Een niet gering aantal mensen heeft het idee dat kunst en cultuur ver van hen afstaat en geen plek heeft in hun dagelijks leven. De komende periode zou ik graag met jullie onderzoeken wat wij zelf aan die beeldvorming kunnen veranderen.

Veel mensen hebben het idee dat kunstenaars een beetje los staan van de maatschappij. En daar werden ook conclusies aan verbonden. Allereerst dat kunst en ondernemerschap niet goed samen gaan. Een kunstenaar die zelf onderneemt en die samenwerkt met andere ondernemers? Nee, dat vond men vreemd klinken. Waarbij ik graag wil aantekenen dat ‘men’ staat voor een groot deel van de inwoners die de politici vertegenwoordigen en dat zij niet op persoonlijke titel spraken.

We hoorden ook dat veel inwoners ‘zelf niets met kunst en cultuur hebben’. Ze komen er, naar hun eigen idee, niet echt mee in aanraking en zoeken het ook niet op. Wat kunstenaars maken, bevindt zich als het ware in een ander domein. Als het aan de inwoners ligt, staan kunst en cultuur laag op de lijst met politieke prioriteiten.

Dit roept de vraag op: wat verstaan deze mensen onder kunst en cultuur? Zou het kunnen dat hun definitie een relatief nauwe is? Dat kunst en cultuur in hun ogen iets is voor musea en concertzalen, operagebouwen en boekhandels, voor radio 4 en voor praatprogramma’s bij de publieke omroep op zondagmiddag?

Mocht dit zo zijn, dan is het, naar mijn idee, aan ons als cultuurmakers om de volle breedte zichtbaar te maken van wie wij zijn en wat wij doen. Kunst en cultuur is niet alleen iets door de happy few en voor de happy few. Het is overal. In muziek, webdesign, stand-up comedy, mode, workshops op scholen, in wijkcentra, optredens tijdens festivals enzovoort.

Een andere vraag, wanneer het om beeldvorming gaat: in hoeverre leeft bij IJmondbewoners het idee van een kunstenaar als iemand die zich aan niets en niemand iets gelegen laat liggen en volledig opgaat in zijn kunst en heftig leven? Speelt het cliché van de onaangepaste creatieveling, anders dan anderen, wellicht zelfs een beetje gek, een rol? Wordt bij het horen van het woord ‘kunstenaar’ gedacht aan een verwilderde schilder, alleen aan het werk in een atelier met enkel aandacht voor wat er op het doek ontstaat?

Als dat het geval is, dan biedt dit plaatje twee interessante aanknopingspunten. Allereerst kunnen we proberen duidelijk te maken dat kunst die vanuit een zekere afstand tot de maatschappij tot stand komt, wel degelijk nut kan hebben voor de leden van die maatschappij. (In het coalitieakkoord wordt al gesproken van ‘inspireren’ en ‘prikkelen’).

Daarnaast kunnen we inzoomen op het maakproces. Wat gebeurt er eigenlijk, wanneer iemand iets tot stand brengt? Hoe is het om alle aandacht te hebben voor het doen, het vervaardigen? Om niet bezig te zijn met wat het oplevert of teweegbrengt? Om de ruimte en vrijheid te hebben om je volledig op dat maken te kunnen richten?

Is het eigenlijk niet heel herkenbaar, dat proces? Het hoeft in ieder geval niet voorbehouden te zijn aan de verwilderde schilder in zijn atelier. Iets maken met aandacht, zonder dat het nut of betekenis hoeft te hebben, puur om het genoegen van het maken, is beantwoorden aan een natuurlijke drang. De behoefte om dingen te maken, om iets toe te voegen aan de wereld dat er eerst nog niet was, is wezenlijk voor ieder mens.

Vertrekkend vanuit een vooroordeel over ‘kunst die enkel kunst tot doel heeft’, kun je bespreken hoe natuurlijk en mens-eigen het creatieve proces is. Dan is het een kleine stap om uit te leggen dat dit creatieve proces ook ingezet kan worden op andere terreinen dan de autonome kunst. Bij Cultuurmakers IJmond zullen we de komende tijd veel praten over het inzetten van artistieke processen in het sociaal domein en het benutten van de creativiteit, kennis en ervaring van cultuurmakers op het gebied van stadsontwikkeling.

In tegenstelling tot wat een deel van de inwoners van Beverwijk gelooft, gaan kunst en ondernemerschap heel goed samen. Laten we nog eens opnieuw kijken naar die schilder in het atelier. Hij zag er wat verwilderd uit, maar bij nader inzien vertoont hij geen tekenen van gekte en heeft hij ook geen kater. We zien hem zijn kwasten opzij leggen en koffie zetten. Hij klapt zijn laptop open. Hier begint het vastgeroeste beeld te veranderen. Als we het verloop van zijn dag tenminste meer bekendheid kunnen geven. Want dat hij zijn sociale media bijwerkt om zijn doeken onder de aandacht te krijgen, weten op dit moment alleen zijn volgers. Dat hij ’s middags met een groep jongeren op hun ‘hangplein’ werkt aan een sculptuur, komt pas later in de krant. Dat hij ‘s avonds zijn btw-aangifte invult, weten enkel zijn accountant en de belastingdienst. Maar hoe weinig mensen het ook weten: deze kunstenaar is ondernemer.

Deze tijd vraagt om het combineren van het zakelijke met het creatieve. Cultuurmakers in de IJmond weten daar alles van. Laten we die kennis nog veel breder delen. Het is van wezenlijk belang voor onze samenleving en een investering in onze maatschappij.

Joni Zwart

18 december 2021

Joni Zwart is creatief ondernemer en heeft een atelier bij Studio O in Beverwijk. Zij adviseert culturele organisaties, schrijft, organiseert en coacht. In de IJmond is ze werkzaam voor o.a. Theater en Filmhuis De Cirkel en het Cultuurhuis in Heemskerk, het Centrum voor de Kunsten in Beverwijk en Stichting Theatermanifestatie IJmond.

Foto: ‘Openingsscène ‘ZICHT’ van Theatermanifestatie IJmond in het centrum van Beverwijk, 2021, Riet Vente Pennekamp